ÇEKİMLİ FİİL
Çekimli fiil = fiil kökü, gövdesi + kip + şahıs
FİİL ÇEKİM EKLERİ
A) KİP EKLERİ
1.Haber (Bildirme) Kipleri:
Zaman anlamı katar.
*Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman: “-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü” ekleri fiile getirilir. Fiilin söylenmeden önce gerçekleştiğini anlatır. Kişi gördüğü ya da yaşadığı fiili anlatır. Bu yüzden fiilin gerçekleştiği kesindir.
Masadaki kitapları topladı.
* Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman: “-mış, -miş, -muş, -müş” ekleri fiile getirilir. Fiilin söylenmeden önce gerçekleştiğini anlatır. Kişi, başkasından duyup öğrendiği fiili anlatır. Bu yüzden fiilin gerçekleştiği kesin değildir. Sonradan fark edilen durumlarda da kullanılır.
Masadaki kitabı o almış. Kalemimi okulda düşürmüşüm.
*Şimdiki Zaman: “-(i)yor, -mekte, -makta” ekleri fiile getirilir. Fiil söylenirken gerçekleşir, fiili söyleme zamanı ile yapılma zamanı aynıdır.
Masadaki kitapları topluyor. Masadaki kitapları toplamakta.
*Gelecek Zaman: “-ecek, -acak” ekleri fiile getirilir. Fiilin öğrendikten sonraki bir zamanda gerçekleşeceği anlatılır.
Masadaki kitapları toplayacak.
*Geniş Zaman: “-r, -ır, -ir, -ur, -ür” ekleri fiile getirilir. Fiilin her zaman yapıldığını, yapılacağını anlatır.
Masadaki kitapları toplar.
2) Dilek (Tasarı) Kipleri:
Zaman anlamı yoktur.
*Gereklilik Kipi: “-meli, -malı” ekleri fiile getirilir. Fiilin yapılmasının gerekli olduğunu anlatır. Tahmin, olasılık anlamı da verebilir.
Masadaki kitapları toplamalısın.
*İstek Kipi: “-e, -a” ekleri fiile getirilir. Bir isteği anlatır.
Masadaki kitapları toplayayım.
*Şart Kipi: “-se, -sa” ekleri getirilir fiile. Fiilin gerçekleşmesinin bir şarta (koşul) bağlı olduğunu anlatır.
Masadaki kitapları toplarsan dışarı çıkarsın.
*Emir Kipi: Eki yok. Buyurma, emretme anlamı katar.
Masadaki kitapları topla.
B) ŞAHIS EKLERİ
İşi, oluşu, hareketi yapanı (özne) anlatan eklere şahıs (kişi) ekleri denir. Altı tane şahıs vardır.
1. tekil kişi: ben: -m, -ım, -im 2. tekil kişi: sen: -n, -sın, -sin 3. tekil kişi: o : -sin 1. çoğul kişi: biz: -k, -iz, -lim 2. çoğul kişi: siz : -niz, -siniz, -in(iz) 3. çoğul kişi: onlar: -ler, -lar, -sınlar, -sinler
ÇEKİMLİ FİİL
çekimli fiil= fiil kökü, gövdesi + kip + şahıs
al-dı-m ver-miş-sin gel-iyor bil-ecek-siniz bil-eceğ-iz gör-ür-sünüz git-miş-ler
*Olumlu Fiil Çekimi :
Fiilde anlatılan iş gerçekleşmiştir.
=fiil kökü, gövdesi + kip + şahıs Merdivenden düştüm.
“Oku-” fiilini tüm kiplere ve şahıslara göre çekimleyin.
*Olumsuz Fiil Çekimi:
=fiil kökü, gövdesi + olumsuzluk eki (-me/-ma) + kip + şahıs Merdivenden düşmedim.
Geniş zamanın olumsuz çekiminde 1. tekil ve 1. çoğul şahısların dışındakilerde -mez/-maz kullanılır.
Şimdiki zaman eki “-yor” kendinden önceki olumsuzluk ekini “-mı, -mi, -mu, -mü” şekline dönüştürür yani ünlü daralması meydana gelir.
“Oku-” fiilini tüm kiplere ve şahıslara göre çekimleyin.
*Olumlı Soru Fiil Çekimi:
=fiil kökü, gövdesi + kip + şahıs + “mi” soru edatı Merdivenden düştün mü?
Fiillerin soru çekimi “mi” ile olur. Soru çekiminde “mi” bazen şahıs ekinden önce bazen de şahıs ekinden sonra kullanılabilir. “Mi” soru edatı kendinden önceki sözcükten ayrı, kendinden sonra gelen eklerle bitişik yazılır.
“Oku-” fiilini tüm kiplere ve şahıslara göre çekimleyin.
*Olumsuz Soru Fiil Çekimi:
=fiil kökü, gövdesi + olumsuzluk eki + kip + şahıs + “mi” soru edatı Merdivenden düşmedin mi?
“Oku-” fiilini tüm kiplere ve şahıslara göre çekimleyin.