EDAT (İLGEÇ)

Tek başına anlamı olmayan, cümlede farklı anlam ilişkileri kuran sözcüklere edat denir.

 * “İle”:

Cümleye “araç, beraber, birliktelik, neden, durum” anlamı katar. “-le/-la” şeklinde sözcüğe bitişik yazılabilir.

Çanakkale’ye vapurla gitmiş. (araç)                                                                                                                                Filmi heyecanla bekledik. (durum)                                                                                                                                 Çocukları ile tatile gitmiş. (beraber)                                                                                                                             Güneşin doğması ile etraf aydınlandı. (sebep)

** “İle” sözcüğünü cümlede edat ya da bağlaç olarak kullanılabilir. “İle”nin yerine veya sözcüğü getirilebiliyorsa bağlaçtır, getirilemiyorsa edattır.

Ayşe ile Emine ders çalışıyor. (bağlaç)                                                                                                                            Ayşe ile ders çalışıyor. (edat)

 * “Gibi”:

Buz gibi soğuk karpuz yedik. (benzetme)                                                                                                                     Öğleden önce hava soğuyacak gibi. (tahmin)                                                                                                                    Zil çaldığı gibi sınıfa koştum. (hemen yapılma)                                                                                                                Ay gibi parlıyor yüzü. (benzetme)

* “Kadar”:

Kardeşi de onun kadar düzenlidir. (eşitlik)                                                                                                                        Bu ay yirmi kadar kitap okudum. (yaklaşık)                                                                                                                 Defne Ceylin kadar cesur değil. (karşılaştırma)                                                                                                             Dönem sonuna kadar performans ödevini vermelisin. (sınırlandırma)                                                                             Ninesi kadar nur yüzlüydü. (benzerlik)

 * “İçin”:

Seni yolcu etmek için geldim. (amaç)

Uyuyamadığı için sınava geç kaldı. (sebep)                                                                                                                       O çocuk için çok çalışkan diyorlar. (hakkında)                                                                                                                 Bir hafta için memleketine gidiyor. (süre)                                                                                                                     Bunu senin için  aldım. (aitlik)                                                                                                                                               Her şey çocuklarım için. (uğruna, yoluna)                                                                                                                       Sınıfı geçmek için derslerine iyi çalışmalısın. (koşul)

* “Yalnız, Bir, Tek, Sadece”:

Bu sözcükler “sadece” anlamında kullanıldığında edat olur.

“Yalnız” sözcüğü “ama, fakat” anlamında kullanıldığında bağlaç olur.

Bu ödevi yalnız o yapmış.  (edat)                                                                                                                                    Konuyu öğrendim yalnız ödevi yapamadım. (bağlaç)                                                                                                           Kötü günümde yanımda bir o vardı. (edat)                                                                                                                 Manava giderken benimle tek o geldi. (edat)

“Yalnız” sözcüğü cümlede isim, sıfat, zarf, edat, bağlaç olabilir.

Son ders sınıfta yalnızdı. (isim)                                                                                                                                     Yalnız insan yoldaş ister. (sıfat)                                                                                                                                     Kartallar yalnız uçar. (zarf)

*“Ancak”:

Bu yolda ancak sen yürüyebilirsin. (sadece)                                                                                                                       O elbise ancak 50 lira eder. ( olsa olsa, en fazla)                                                                                                            Ailemi ancak bir ay sonra görebilirim. (en erken)

“Ancak” sözcüğü “ama, fakat” anlamında kullanıldığında bağlaç olur.

Kitabı ancak arkadaşım okuyabilir. (edat)                                                                                                                      Kitabı veririm ancak yarın getireceksin. (bağlaç)

* “Dolayı, ötürü”:

“-den” hal ekiyle beraber cümleye sebep anlamı katar.

İsmini sevmediğinden dolayı değiştirmek istedi.                                                                                                           Elindeki yaradan ötürü yazı yazamıyordu.

“-den” hal eki tek başına sebep anlamı taşıyorsa “dolayı” ve “ötürü” sözcükleri ile birlikte kullanılmaz, kullanılırsa anlatım bozukluğu yapılmış olur.

İşe geç gittiğinden dolayı patronu kızdı. (Dolayı kelimesi kullanılmamalı.)

*“Doğru”:

Evine doğru koşarak gitti. (yer-yön)

“Doğru” sözcüğü isim, sıfat, zarf da olabilir.

Her zaman doğruyu söylemelisin. (isim)                                                                                                                     Doğru insanlar çıksın karşına. (sıfat)                                                                                                                          İşlerini yaparken doğru ol.  (zarf)                                                                                                                                   Eğri oturup doğru konuş. (zarf)

 *“Karşı”:

Ona karşı neden soğuksun? (yönelik)                                                                                                                          Sabaha karşı uyudu. (zaman)                                                                                                                                   Manzaraya karşı kahvaltı yaptık. (yönelme)

“Karşı” sözcüğü isim ve sıfat olarak da kullanılabilir.

Karşıdan karşıya geçerken sağına, soluna bak. (isim)                                                                                                   Karşı dairede elektrikler yok. (sıfat)

*Bunlardan başka edatlar da vardır.