EK FİİL(EK EYLEM)

İsim soylu sözcüklere gelerek onları cümlede yüklem yapan veya basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı fiil yapan “i-” fiiline ek fiil denir. Ek fiilin iki görevi vardır:

1. İsim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar.
2. Basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı fiil yapar.

Basit zamanlı fiil: Yalnızca bir kip eki almış olan fiil.

Birleşik (çift) zamanlı fiil: Basit zamanlı fiile “-di, -miş, -se” eklerinden biri getirilerek oluşturulan fiil.

1.İSİM SOYLU SÖZCÜKLERE EKLENEN EK FİİL

Ek fiilin olumsuzu “değil” kelimesi ile yapılır. Soru çekimi “mi” edatıyla olur.

* Ek fiilin görülen (bilinen) geçmiş zamanı:

İsim soylu sözcüklere “idi” getirilerek yapılır. İşi gerçekleştirenin (öznenin) önceden içinde bulunduğu bir durumu bildirir. Sözcüğe eklenen “idi”, “-di, -dı, -du, -dü” şekline dönüşür.                                                                                                                                                                                                                                                                                 isim + idi + şahıs                                                                                                                                                                 öğrenci-y-di-m                                                                                                                                                              öğrenci-y-di-n                                                                                                                                                                  öğrenci-y-di                                                                                                                                                            öğrenci-y-di-k                                                                                                                                                         öğrenci-y-di-niz                                                                                                                                                      öğrenci-y-di-ler

*Ek fiilin duyulan (öğrenilen) geçmiş zamanı:

İsim soylu sözcüklere “imiş” getirilerek yapılır. Öznenin başkasından duyulan bir durum içinde olduğunu bildirir.

isim + imiş+ şahıs                                                                                                                                                     öğrenci-y-miş-im                                                                                                                                                     öğrenci-y-miş-sin                                                                                                                                                   öğrenci-y-miş                                                                                                                                                              öğrenci-y-miş-iz                                                                                                                                                      öğrenci-y-miş-siniz                                                                                                                                                   öğrenci-y-miş-ler

*Ek fiilin şartı:

İsim soylu sözcüklere “ise” getirilerek yapılır. Cümleye şart anlamı katar. Cümlede yüklem olmaz.

isim + ise + şahıs                                                                                                                                                       öğrenci-y-se-m                                                                                                                                                       öğrenci-y-se-n                                                                                                                                                            öğrenci-y-se                                                                                                                                                                 öğrenci-y-se-k                                                                                                                                                         öğrenci-y-se-niz                                                                                                                                                          öğrenci-y-se-ler

  *Ek fiilin geniş zamanı:

Şahıs ekleri ile çekimlenir. 3. tekil ve 3. çoğulda “-dir” eki bazen düşebilir.                                                                      isim + şahıs (1, 2. kişiler)                                                isim + dir + şahıs (3. Kişiler)

öğrenci-y-im                                                                                                                                                                öğrenci-sin                                                                                                                                                                     öğrenci-(dir)                                                                                                                                                               öğrenci-yi-z                                                                                                                                                               öğrenci-siniz                                                                                                                                                              öğrenci-(dir)-ler

 2.FİİLLERE EKLENEN EK FİİL

*Hikaye birleşik zaman:

Basit zamanlı fiillere “idi” getirilir.                                                                                                                                     fiil +kip + idi+ şahıs                                                                                                                                                        koş-muş-tu-m (duyulan geçmiş zamanın hikayesi)                                                                                                        koş-tu-y-du-m (görülen geçmiş zamanın hikayesi)                                                                                                       koş-uyor-du-m (şimdiki zamanın hikayesi)                                                                                                                   koş-acak-tı-m (gelecek zamanın hikayesi)                                                                                                                     koş-ar-dı-m (geniş zamanın hikayesi)                                                                                                                           koş-malı-y-ım (gereklilik kipinin hikayesi)                                                                                                                       koş-ar-dı-m (istek kipinin hikayesi)                                                                                                                                koş-sa-y-dı-m (şart kipinin hikayesi)

Emir kipinin hikaye birleşik zaman çekimi yoktur. Hikaye birleşik zamanın olumsuzu, olumsuzluk eki ile soru çekimi, “mi” ile yapılır.

 *Rivayet birleşik zaman:

Basit zamanlı fiillere “imiş” getirilir.                                                                                                                                   fiil + kip + imiş + şahıs                                                                                                                                                        koş-muş-um (duyulan geçmiş zamanın rivayeti)                                                                                                               koş-uyor-muş-um (şimdiki zamanın rivayeti)                                                                                                                 koş-acak-mış-ım  (gelecek zamanın rivayeti)                                                                                                                koş-ar-mış-ım (geniş zamanın rivayeti)                                                                                                                           koş-malı-y-mış-ım (gereklilik kipinin rivayeti)                                                                                                                 koş-a-y-mış-ım (istek kipinin rivayeti)                                                                                                                          koş-sa-y-mış-ım (şart kipinin rivayeti)

Emir kipinin ve görülen (bilinen) geçmiş zamanın rivayet birleşik zaman çekimi yoktur. Olumsuzu “-me/-ma” ile soru çekimi “mi” ile yapılır.

 *Şart birleşik zaman:

Basit zamanlı fiillere “ise” getirilir.                                                                                                                                     fiil + kip + ise + şahıs                                                                                                                                                      koş-tu-y-sa-m (görülen geçmiş zamanın şartı)                                                                                                              koş-muş-sa-m (duyulan geçmiş zamanın şartı)                                                                                                                     koş-uyor-sa-n (şimdiki zamanın şartı)                                                                                                                            koş-acak-sa-m (gelecek zamanın şartı)                                                                                                                                 koş-ar-sa-m (geniş zamanın şartı)                                                                                                                                koş-malı-y-sa-m (gereklilik kipinin şartı)

Emir, şart, istek kipinin şart birleşik zaman çekimi yoktur. Şart birleşik zaman çekimli fiiller cümlede yüklem olmaz. Olumsuzu “-me/-ma” ile soru çekimi “mi” ile yapılır.

BİRLEŞİK ZAMANLI FİİLLERİN CÜMLEYE KATTIĞI ANLAMLAR

Önceden her gün kahvaltı yapardım. (Terkedilmiş alışkanlık)                                                                                        Oraya gitseydim arkadaşımla konuşurdum. (Elinde olmama)                                                                                          Onlar geçen hafta tatile gidecekti. (Gerçekleşmemiş niyet)                                                                                             Bu konuda onun sözüne kefilim. (İnanma)                                                                                                                      Sinemaya cuma günü gidilecekmiş. (Gerçekleşmemiş olayı başkasından duyma) Güya soruları çözecekmiş. (Küçümseme)                                                                                                                                                      Zamanında gelseydin kitabı verirdim. (Şartların oluşmaması)                                                                                         Ne yapayım yani çalışsaymış. (Kızma, umursamama)                                                                                                     Onların dediğini yapsaymışım. (Keşke)                                                                                                                         Beni de çağırsaydın. (Gerçekleşmemiş beklenti)                                                                                                             Bu saate kadar uyumuştur. (Olasılık)                                                                                                                            İstanbul’un fethi ile yeni bir çağ başlamıştır. (Kesinlik)                                                                                                       Kar yağarsa eve gideriz. (Şart)                                                                                                                                        Güneş doğmadan yola koyulmalıymış. (Gereklilik)                                                                                                      Böyle olacağını bilsek gider miydik? (Pişmanlık)                                                                                                         Zaten hiçbir zaman beni aramamıştı. (Sitem)                                                                                                             Yardım etseydin diğer işimi de yapardım. (Yakınma)