FİİLİMSİ (EYLEMSİ)

Fiil kök ya da gövdelerine bazı ekler getirilerek oluşturulan, kip ve kişi eki almayan ancak iş, oluş, durum bildiren sözcüklere denir.                                                                                                                                                           Fiilimsi fiil değildir, fiile benzer ancak kip ve kişi eki almaz.                                                                                                Fiilimsi fiilden türetilmiştir; cümlede isim, sıfat, zarf görevinde kullanılır.                                                                         Fiilimsi eki yapım eki olduğu için fiilimsi türemiş sözcüktür.                                                                                          Fiilimsi yapım eki ve çekim eki alabilir.                                                                                                                            Fiilimsi olumsuzluk ekini (-me/-ma) alabilir.                                                                                                                  Cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar yan cümle vardır.                                                                                             Fiilimsi ek fiil alarak cümlede yüklem olabilir.                                                                                                        Tamlamada ve sözcük grupları içinde bulunabilir.                                                                                                  Cümlenin başında, ortasında, sonunda yer alabilir.

Fiilimsiyle Çekimli Fiilin Ayrımı :

Onu gördüğünü bilmiyordum. (fiilimsi)

Onun sinemada gördük. (çekimli fiil)

Birinci cümlede “gör-” fiili kip ve kişi eki almadığı için fiilimsidir. İkinci cümlede “gör-” fiili kip ve kişi eki aldığından çekimli fiildir.

gör – dü – k                                                                                                                                                                          fiil     kip  şahıs

İSİM FİİL(MASTAR)

Fiil kök veya gövdelerine “-ma, -ış, -mak” eklerinden birinin getirilmesi ile oluşan fiilimsidir. Cümle içinde isim görevindedir.

Okumayı yazmayı hemen öğrendi.

Sabahları yürüyüş yapar.

Tahtayı silme işini kim yapacak?

Susmak da konuşmak kadar güzeldir.

Çok tatlı bir gülüşü var.

*İsim fiil eki “-me/-ma” ile olumsuzluk eki “-me/-ma” karıştırılmamalıdır.

Okuma alışkanlığının küçükken kazanmış. (fiilimsi)

Kitabın bu sayfasını okuma. (çekimli fiil, olumsuzluk eki)

*İsim fiil ek “-iş” ile işteşlik eki “-iş” karıştırılmamalıdır.

Gülüşü çok güzel. (isim fiil)

Bir araya gelince gülüşüyorlar. (işteş fiil, birlikte yapılma)

*Bazı sözcükler isim fiil eki aldığı halde zamanla fiilimsi özelliğini yitirerek bir varlığın adı olurlar. Bunlara kalıcı isim denir. Kalıcı isimlere olumsuzluk eki getirilemez.

Çakmakla oynama.

Çocuklar kuşlara ekmek verdı.

Yaşasın yemek yemek.

Kazmayı nereye koydun?

Selvi boylum, al yazmalım.

Deneme sınavı ne zaman?

Dolma, sarma, çizme, dondurma, dokuma, danışma…

SIFAT FİİL(ORTAÇ)

Fiil kök veya gövdelerine “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” eklerinden birinin getirilmesi ile oluşan fiilimsidir. Cümle içinde sıfat görevindedir.

Bozulmuş bir kalem koydu önüme.

Dallardan sarkmış olgunlaşan elmalar.

Karneler gelecek hafta alınacak.

Tanıdık yüzler görmek istiyorum.

Ver öpülesi ellerini öpeyim.

Dönülmez akşamın ufkundayız.

Koşar adımlarla merdivenlerden çıktı.

*Sıfat fiil eki “-mez, -ar, dik, -ecek, -miş” ile kip ekleri karıştırılmamalıdır.

Çamaşırlarımız yıkanmış. (duyulan geçmiş zaman)

Yıkanmış çamaşırları topla. (sıfat fiil eki)

Buraya pek gelmez. (geniş zamanın olumsuzu)

Bilinmez bir durum var. (sıfat fiil)

Misafir ne zaman gelecek? (gelecek zaman)

Gelecek ay deneme sınavı var. (sıfat fiil)

Onu hemen tanıdık. (görülen geçmiş zaman 1. çoğul kişi)

Tanıdık kimse var mıydı? (sıfat fiil)

Sabahları koşar. (geniş zaman)

Koşar adımlarla gitti. (sıfat fiil)

*Bazı sözcükler sıfat fiil eki kaldığı halde zamanla fiilimsi özelliğini yitirerek bir varlığın adı olmuştur. Bunlara kalıcı isim denir. Olumsuzluk ekini alamaz.

Yakacak topladınız mı?

Bu sene dolmuşa binmiyor.

Yiyecek içecek aldın mı?

Keser kayboldu.

*Sıfat fiillerin niteledikleri isimler düştüğünde isimlerin anlamını sıfat fiil yüklenir. Böyle sıfat fiillere adlaşmış sıfat fiil denir.

Burada tanıdık insan var mı? (sıfat fiil)

Burada tanıdıklar var. (adlaşmış sıfat fiil)

Ütülenecek elbiseler şurada. (sıfat fiil)

Ütülenecekler şurada. (adlaşmış sıfat fiil)

Sınavı kazanan insanlar mutlu. (sıfat fiil)

Sınavı kazananlar mutlu. (adlaşmış sıfat fiil)

Gelen, gideni aratır. (adlaşmış sıfat fiil)

ZARF FİİL(BAĞ FİİL, ULAÇ)

Fiil kök veya gövdelerine “-ip, -erek, -ince, -eli, -meden, -dikçe, -ken, -esiye, -casına, -a…-a, -r…-mez, -dığında, -maksızın” eklerinden birinin getirilmesi ile oluşan fiilimsidir. Cümle içinde zarf görevindedir. (Kenyalı Asiye ince ipi araklamadıkça madene giremez.)

*İsim fiil ve sıfat fiil çekim eki alabilir, zarf fiil çekim eki alamaz.

Bize doğru gülerek geliyor. (durum)

Yaza yaza bitiremedin. (durum)

Maske takmadan dışarı çıkma. (durum)

Gelir gelmez odasına gitti. (zaman)

Kitap okurken kahve içer. (zaman)

Az yediğinden kilo alamıyor. (sebep)

Çantasını alıp çıktı. (bağlama)