METİN TÜRLERİ

Öykü(Hikaye)

Yaşanmış veya yaşanabilir olayların anlatıldığı yazılardır.

Hikaye unsurları (olay, şahıs, yer, zaman) belirtilir.

Karakter sayısı sınırlıdır.

Tek bir olay vardır.

 Serim (giriş ), düğüm (gelişme) ve çözüm (sonuç) bölümleri vardır.

Fiiller genellikle görülen geçmiş ve duyulan geçmiş zamana göre çekimlenir.

 Öyküleyici ve betimleyici anlatım tekniği kullanılır.

Anlatımda birinci kişi ağzı da kullanılabilir, üçüncü kişi ağzı da kullanılabilir.

İki çeşidi vardır: olay öyküleri, durum öyküleri.

 Şahıslar bir yönüyle ele alınır.

Olay ön plandadır.

Roman

Yaşanmış veya yaşanabilir olayların anlatıldığı uzun yazılardır.

 Olay, şahıs, yer, zaman unsurları öyküden daha ayrıntılı verilir.

Karakter sayısı çoktur.

Birden fazla olay vardır.

Serim (giriş), düğüm (gelişme), çözüm (sonuç) bölümleri vardır.

Şahıslar ön plandadır.

Şahıslar bütün yönleri ile ele alınır.

Masal

Olağanüstü karakterlerin başından geçen olağanüstü olayların yer ve zaman unsurlarını belirtmeden anlatan yazılardır.

Anonimdir yani yazarı belli değildir.

Genellikle tekerleme ile başlar.

Genellikle duyulan geçmiş zaman kullanılır.

Masalda esas olan şey eğitici ve öğreticiliktir.

Evrenseldir.

Masalın sonunda iyiler ödüllendirilir, kötüler ise cezalandırılır.

Fabl (Öykünce)

İnsan dışındaki varlıkların başından geçen olayların anlatıldığı, insana ders verme amacı taşıyan kısa yazılardır.

Evrenseldir.

Güldürürken eğitme amacı taşır.

Kahramanları genellikle hayvanlar ve bitkilerdir.

 Serim, düğüm, çözüm bölümleri vardır.

Olay, şahıs, yer, zaman unsurları vardır.

 Kişileştirme (teşhis), konuşturma (intak) sanatları çokça kullanılır.

Destan

Milletleri derinden etkileyen tarihi, toplumsal ve doğal olayların anlatıldığı olağanüstü unsurların olduğu uzun yazılardır.

 Anonimdir yani söyleyeni belli değildir.

Ulusaldır, ulusların özelliklerini yansıtır.

Sade bir dil kullanılır.

Toplumun ortak görüşlerini, yaşayışlarını yansıtır.

Doğal destan: Tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar söylenegelen ve söyleyeni belli olmayan destanlardır.

Yapay (yapma) destan: Milletlerin hayatındaki önemli olayların bir yazar tarafından yazılarak meydana getirilen destanlardır. En uzun türdür.

Efsane (Söylence, Menkıbe)

Menkıbe eski dönemlerden beri söylenegelen olağanüstü varlıkları, olayları anlatan yazılardır. Bilinen en eski türdür.

Tiyatro

Sahnede oynanmak amacıyla yazılan karşılıklı konuşmalardan oluşan yazılardır.

 Serim, düğüm, çözüm bölümleri vardır.

 Tiyatronun unsurları: olay, kişiler, yer, zaman, oyuncular, seyirci.

İnsana ders vermek amacı taşır.

Oyun, piyes, dramatik metin olarak da adlandırılır.

Okunmak için yazılan tiyatro metinleri de vardır.

Perdeler halinde oynanır.

Çeşitleri: trajedi, komedi, dram.

Trajedi: Acıklı olayların anlatıldığı tiyatro türü.

Komedi: Komik, gülünç olayların anlatıldığı tiyatro türü.

Dram: Hem acıklı hem gülünç olayların anlatıldığı tiyatro türü.

Anı (Hatıra)

Yaşanmış olayların belli bir zaman geçtikten sonra kaleme alındığı yazılardır.

Öznel yazılardır.

Kişinin çevresi ve yaşadığı dönemle ilgili bilgiler içerir.

Kişinin yaşadığı, tanık olduğu olaylar anlatılır.

Günlük (Günce)

Yaşanan olayların, duyguların günü gününe tarih belirtilerek yazılan kısa yazılardır.

Samimi bir dil ve birinci kişi ağzından anlatım kullanılır.

Gezi Yazısı (Seyahatname)

Görülen yerlerin o yerler ile ilgili duygu, düşünce ve izlenimlerin edebi bir üslupla anlatıldığı yazılardır.

Anlatılanlar, yazılanlar gerçektir, nesneldir.

Biyografi (Yaşam Öyküsü)

Çeşitli alanlarda tanınmış kişilerin hayatlarının başkası tarafından anlatıldığı yazılardır.

Delillere dayanarak yazılır, nesneldir, üçüncü kişi ağzından anlatım kullanılır.

Otobiyografi (Özyaşam Öyküsü)

Çeşitli alanlarda tanınmış kişilerin hayatlarının kendisi tarafından anlatıldığı yazılardır.

Birinci kişi ağzından anlatım kullanılır.

Mektup

Haberleşmek ya da duygu, düşünce ve isteklerini başkasına aktarmak amacıyla yazıldığı yazılardır.

 Mektup hitapla başlar ve hitaptan sonra virgül konur.

Sağ üst köşeye tarih yazılır; sağ alt köşeye ad, soyad yazılır ve imzalanır. Sol alt köşeye adres yazılır.

Özel mektup: Yakın çevredeki kişiler arasında yazılan mektuplardır.

 İş mektubu: Ticari kurumların birbirlerine ve kişilere, kişilerin de ticari kurumlara gönderdikleri mektuplardır.

Edebi mektup: Edebiyatçıların birbirlerine, yakınlarına yazdığı mektuplardır.

Resmi Mektup: Devlet dairelerinin birbirlerine ya da kişilerle olan yazışmalarını içeren mektuplardır. Giriş, gelişme, sonuç bölümleri vardır.

Dilekçe

Resmi ya da özel kurumlara, bir dileği veya şikayeti iletmek için yazılan yazılardır.

 Anlaşılabilir bir dil kullanılmalı.

Giriş bölümünde konu belirtilir.

Sonuç bölümünde istek belirtilir.

Sağ alt köşeye tarih yazılır , altına imza atılır, altına da ad ve soyad yazılır. Sol alt köşeye adresi yazılır.

 Dilekçenin verileceği kurumun ismi en üstte yazılır ve altına da şehrin adı yazılır.

 Dilekçe alt kuruma yazılıyorsa “rica ederim”, üst kuruma yazılıyorsa “arz ederim” şeklinde bitirilir.

Haber Yazısı

Belirli aralıklarla halka duyurmak amacıyla yayımlanan yazılardır.

Giriş bölümünde olay birkaç cümle ile anlatılır, gelişme bölümünde ayrıntılar anlatılır, sonuç bölümünde ise olayın etkileri anlatılır.

Haber ilginç, doğru, önemli olmalıdır.

Haber yazısı 5N 1K (Neyi, ne zaman, neden, nasıl, kim?) sorularına cevap vermelidir.

 Yazarın bir konuyu araştırarak elde ettiği belge ve fotoğraflarla kişisel görüşlerinin birleşiminden oluşan gazete ve dergi yazılarıdır.

Tutanak (Zabıt)

Herhangi bir olayla ilgili durum tespiti yapılması amacıyla hazırlanıp imzalanan belgelerdir.

Rapor

Herhangi bir konuda yapılan araştırmaların sonucunda tespit edilenleri bildiren yazılardır.

 Reklam

Herhangi bir şeyi geniş kitlelere duyurmak ve tanıtmak amacıyla hazırlanan yazılı ve görsel metinlerdir.

İlan (Duyuru)

Herhangi bir haberi halka duyurmak için yayımlanan yazılardır.

Deneme

Herhangi bir konuda kişisel görüş ve düşüncelerin kanıtlama amacı gütmeden yazıldığı yazılardır. Her konuda yazılabilir, sınırlama yoktur. Özneldir. Yazarın kendisiyle konuşuyormuş gibi bir anlatımı vardır, samimidir. Anlatılanlar kesin sonuçlara bağlanmaz.  Giriş, gelişme, sonuç bölümleri vardır.

Makale

Herhangi bir konuda bilgi vermek, bir gerçeği, tezi savunmak amacıyla yazılan dergi ve gazete yazılarıdır.

 Kanıtlamak amacı vardır.

Nesneldir.

Bilimsel verilerden yararlanılır.

Söyleşi (Sohbet)

Herhangi bir konudaki duyguların, düşüncelerin karşıdakiyle konuşuyormuş gibi samimi bir dille yazılan yazılardır.

Kanıtlama amacı yoktur.

Okuyucuya soru sorularak karşılıklı konuşma havası oluşturur.

Özneldir.

Fıkra (Köşe Yazısı)

Bir yazarın toplumu ilgilendiren güncel konuları, kanıtlama amacı gütmeden yazdığı dergi ve gazete yazılarıdır.

Özneldir.

Karşıdakiyle sohbet ediliyormuş gibi bir hava vardır.

Sade, anlaşılır bir dil kullanılır.

Eleştiri (Tenkit)

Bir sanat eserinin ya da sanatçının olumlu ve olumsuz yönlerinin anlatıldığı yazılardır.

Eleştiri olumlu da olabilir olumsuz da.

Eleştiri yapan kişilere eleştirmen denir.

Asıl amaç eseri tanıtmaktır.

Nutuk (Söylev, Hitabet)

Bir konuda topluluk önünde yapılan etkili konuşmalara denir.

Konuşan kişiye hatip  (söylevci) denir.

Bu konuşmalar sonradan yazıya geçirilebilir.

Giriş, gelişme, sonuç bölümleri vardır.